تاریخچه جمعه سیاه:از آغاز تا پدیدار شدن فصل خریدهای عظیم

Black Friday یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای خرید سال است که هر ساله در روز جمعه پس از جشن سپاسگزاری در ایالات متحده و سراسر جهان برگزار می‌شود. این روز، ابتدا به عنوان آغاز فصل خریدهای کریسمس در دهه 1960 در فیلادلفیا، پنسیلوانیا شناخته شد.

در تاریخ آمریکا، عبارت «جمعه سیاه» به رسوایی بازار طلا، در روز ۲۴ سپتامبر سال ۱۸۶۹ اشاره دارد. رسوایی بازار طلا در سال ۱۸۶۹ که به نام "Scandal of the French Gold" یا "رسوایی طلای فرانسوی" شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین حوادث در بازار طلا و معاملات مالی در قرن نوزدهم بود. این حادثه در اواخر دهه ۱۸۶۰ و اوایل دهه ۱۸۷۰ رخ داد.

این رسوایی به دلیل وقایعی که در بازار طلا و سیاست‌های مالی اروپا و آمریکا رخ داد، به وجود آمد. در اواخر دهه ۱۸۶۰، یک بانکیر فرانسوی به نام "میشل چفرنی" (Michel Chevalier) که به همراه معاونش "اِمیل دسوشِر" (Emile Deschler) فعالیت می‌کردند، به همراه دیگر کارآفرینان و معامله‌گرانی تلاش کردند تا با استفاده از تأمین ارز، طلا و سکه، بازار طلا را به سمت یک جهت مشخصی هدایت کنند و سود سنگینی را از این معاملات بدست آورند.

چفرنی و دسوشر با ایجاد معاملات تلاش کردند تا با استفاده از حجم زیادی از سکه‌های طلا، تأثیر بزرگی روی قیمت طلا داشته باشند. آن‌ها آغاز به خریدی بزرگ به ارزش چندین میلیون دلار از طلا و سکه کردند که باعث افزایش چشمگیر قیمت طلا شد. این روند افزایشی قیمت طلا انقدر متاثر کننده بود که به همان اندازه غیرمعمول بود و نظارت مردم و مقامات مالی به‌ویژه در فرانسه را به خود جلب کرد.

با گسترش شایعات و افشای معاملات نامناسب انجام شده توسط چفرنی و دسوشر، بازارهای مالی به ویژه طلا در آمریکا و اروپا به شدت تحت تأثیر قرار گرفتند و معاملات طلای فرانسوی به طور کلی بیشتر به عنوان یک رسوایی مالی در تاریخ معاملات مالی برجسته شد.

از اولین کاربردهای ثبت‌شده عبارت بلک فرایدی، می‌توان به نوامبر سال ۱۹۵۱ اشاره کرد. در آن دوران کارگران به صورت دسته جمعی با همدیگر توافق می‌کردند، و به بهانه‌های مختلف مرخصی می‌گرفتند. بدین ترتیب، فردای روز عید شکرگزاری (روز جمعه) به کارخانه‌ها نمی‌رفتند، و تعطیلاتی چهار روزه داشتند. (پنجشنبه، جمعه، شنبه و یکشنبه). اما مثل بسیاری از کلمات دیگر زبان انگلیسی، کاربرد عبارت بلک فرایدی به این صورت جا نیفتاد.

از گذشته، قانونی نانوشته بین حسابداران رایج بود. در ترازنامه‌های خود، اگر صورت سود و زیان آنان منجر به ضرر می‌شد؛ از جوهر قرمز استفاده می‌کردند. استفاده از جوهر قرمز رنگ، تنها جهت نمایان‌تر شدن ضرر در بیلان بود. اما اگر صورت سود و زیان به سود می‌انجامید، از جوهر مشکی استفاده می‌شد. در اوایل دهه ۶۰ میلادی، حسابداران همیشه فردای روز عید شکرگزاری، حساب‌های خود را مشکی رنگ می‌دیدند. این روز سرآغاز موج سود و خریدهای پیش از عید به حساب می‌آمد. از این رو، بین خود آن را «بلک فرایدی» به معنای جمعه {جوهر} مشکی نام‌گذاری کردند.

در سال 1961 نام "جمعه سیاه" نخستین بار توسط پلیس‌های محلی برای توصیف ترافیک شلوغ و مزاحمت‌های مربوط به این روز به کار رفت.

 با پیشرفت زمان، این عنوان به معنای بهره‌مندی از این روز به عنوان فرصتی برای تخفیفات بیشتر و شروع فصل خریدهای کریسمس شناخته شد.

خرید در روز بلک فرایدی شامل تخفیف بر روی تمام اجناس است و تمامی کالاها شامل تخفیف هستند؛ تخفیفی که مشتریان را تشویق می‌کند تا با هزینه کمتر به رفع نیازهای خود در شروع سال نو بپردازند. اما در این سال‌ها رقابت بین فروشنده‌ها به حدی بود که مفهوم Doorbuster نیز به وجود آمد.

اما منظور از Doorbuster چیست و اصلا این واژه به چه معناست؟ کلمه Door به معنای “در” است و کلمه Buster به معنی “انفجار یا شکستن چیزی”. فروشندگان کالاهایی با تخفیف بسیار ویژه را Doorbuster نامیدند، زیرا این کالاها باعث شدند تا مردم پشت درهای فروشگاه‌ها صف بکشند. در بسیاری از مواقع تجمع افراد باعث شکسته شدن درها نیز می‌شود.

رفته‌رفته با جا افتادن خریدهای اینترنتی، فروشگاه‌های آنلاین هم در رویداد بلک فرایدی حضور یافتند. ایستادن در صف‌های طولانی، پدیده‌ای همه گیر در کشورهاست. در مورد بلک فرایدی نیز، این امر بسیار پررنگ‌تر بود. بسیاری از مردم فرصت ایستادن در صف‌های طولانی را نداشتند، و ترجیح آن‌ها این بود که روز عید شکرگزاری پیش خانواده خود باشند. فروشگاه‌های آنلاین، در دوشنبه بعد از شکرگزاری (پایان تعطیلات چهار روزه عید)، پیشنهادهای آنلاین جذاب خود را ارائه می‌دادند. بدین‌صورت، کسانی که موفق به حضور در بلک فرایدی نشده بودند، یا دیر به پیشنهاد مورد نظر خود رسیدند هم، شانسی دوباره پیدا می‌کردند. در موارد بسیاری، رویداد بلک فرایدی در آنلاین شاپ‌ها یک هفته کامل طول می‌کشید و آن را با عبارات (Cyber Monday) و(Cyber Week)   توصیف می‌کنند.

خشونت، جرم و درگیری در جمعه سیاه یکی دیگر از دلایلی است که پلیس این نام را برای این روز در نظر گرفته‌ است.

سال ۲۰۱۰ که در فروشگاه زنجیره ای وال مارت درگیری‌های خریداران منجر به ۱۰ کشته و ۱۱۱ مصدوم شده‌است که پس از این حادثه هشتگ #Walmartfights ایجاد شد.

بدترین جمعه سیاه مربوط به سال ۲۰۰۸ می‌باشد که یک نگهبان فروشگاه وال مارت با وجود قد ۱۹۵ سانتی و وزن ۱۲۲ کیلویی در زیر پای هجوم بیش از ۲۰۰۰ نفر به دلیل خفگی جان سپرد و یک زن حامله نیز صدمه جدی دید.

در سال ۲۰۰۹ پلیس به دلیل خشونت زیاد وارد فروشگاه وال مارت شد.

در سال ۲۰۱۰ هجوم مردم در ساعت ۵ صبح چاره ای برای خروج اضطراری کارمندان فروشگاه نگذاشت.

در سال ۲۰۱۱ زنی در فروشگاه وال مارت برای خرید یک دستگاه وایفای به سمت جمعیت اسپری فلفل پاشید.

در سال ۲۰۱۲ در بیرون فروشگاه وال مارت به دلیل درگیری برای جای پارک دو نفر به همدیگر شلیک کردند.

در سال ۲۰۱۳ پلیس به یک دزد فروشگاه در این روز شلیک کرد.

در سال ۲۰۱۶ سه نفر در شهرهای ایالت‌های تنسی، نیوجرسی و نوادا مورد شلیک قرار گرفتند که یکی از آنان فوت کرد.

در سال ۲۰۱۷ پنج نفر از اهالی آلاباما در طی درگیری زخمی شدند و پلیس این شهر فروشگاه برلوس را در آن روز تعطیل کرد.

جرم‌ها در روز جمعه سیاه تنها به قتل و درگیری‌ها ختم نمی‌شود بلکه گران‌فروشی نیز یکی دیگر از جرم‌های این روز است که فروشگاه‌های مختلف مرتکب این کلاهبرداری می‌شوند.

طبق تحقیقات سایت WalletHub چهارده درصد از کالاهای فروش رفته در این روز قیمتی برابر با روزهای عادی دارند و هفده درصد فروش جمعه سیاه نیز حتی قیمتی بالاتر از قیمت این روز دارند.